Bevrijding van Farmsum (bron: H Buist)

BEVRIJDING VAN FARMSUM; In een paar boekjes die zijn geschreven over de strijd om Delfzijl is maar weinig bekend van de bevrijding van het dorp Farmsum en de capitulatie van de omsingelde Duitsers. Graag zouden we meer willen weten van de laatste uren van strijd in Farmsum . Hoe is dat allemaal gegaan. Waar waren de plaatsen van gevechten . Hier een kleine reconstructie van de laatste uren, waar we helaas niet zoveel van weten.
Nabij de Borgweg zat de Duitse garnizoenscommandant, de Korvettenkapitein Wolters in zijn grote Flagruko bunker en gaf samen met zijn staf aan officieren, leiding aan de gevechten op de beide fronten. De gevechten waren al meer dan een week aan de gang en waren zo nu en dan zeer heftig. Aan beide zijden vielen veel doden en gewonden. Een voor een gaven de Flak stellingen aan de kust zich over aan de oprukkende Canadezen. Als eerste gaven de batterie Dollardt Sud en Nansum zich over en vielen weg voor de Duitse verdediging. Na de val van Nansum zochten de Canadezen naar een weg om op te rukken naar het centrum van Delfzijl om daar de weerstand van de volgende Duitse batterij te breken.

AANVAL OP DELFZIJL OP 30 APRIL EN 1 MEI 1945; Op 30 april waren de Cape Bretons Highlanders gaan oprukken naar Delfzijl. In het donker liep de eerste aanval omstreeks 22.00 uur vast in een mijnenveld. Daarbij werden de Canadezen hevig beschoten. Ongeveer een uur later had men deze positie gepasseerd en ging de opmars verder. Op 1 mei gingen de gevechten verder van de Highlanders en rukte men op naar de gestelde doelen, namelijk de bunkers van de Batterie Delfzijl, boerderij Oldijk en de Hogeweg. Na soms gevechten van man tegen man in de loopgraven, gelukte het om de gestelde doelen in te nemen. Vervolgens werd het spoorwegstation ingenomen waarbij honderden Duitsers werden gevangen genomen. Hierna kon men de stad aan het eind van de morgen verder intrekken zonder verdere weerstand.

FARMSUM BIJ DE BRUG; Een peleton Highlanders trok vervolgens door de stad Delfzijl oostwaarts en kwam onbedoeld in Farmsum terecht en werden daar vanuit het noorden aangevallen. De Highlanders hadden als opdracht de batterij, het spoorwegstation en het centrum van delfzijl te veroveren. Het peleton werd in eerste instantie zelfs omsingeld. Na enkele felle uitvallen kon men zich terug trekken in de richting van de havenstad waar de rest van de Compagnie in stelling lag. Soldaat Ziekendrager Harte verrichtte daarbij een heldendaad door een gewonde, die op dertig meter afstand van een Duits machinegeweer in stelling, daar vandaan te halen en hem hulp te verlenen. Harte moest hierbij eerst weer over de brug, die onder zwaar Duits vuur lag om de gewonde te bereiken. Bij twee eerdere reddingspogingen hadden twee soldaten het leven gelaten bij de brug. Harte wist later de eigen linies weer terug te vinden samen met de gewonde. De bruggen over het Eemskanaal en het Afwateringskanaal werden vervolgens opgeblazen zodat het voor de bevrijders vanuit het Noorden wel moeilijk werd om Farmsum verder binnen te trekken. Slechts enkele kleine groepjes Canadezen zijn vanuit Delfzijl Farmsum ingetrokken en werden daarbij beschoten met geweervuur vanuit de kerktoren. De gevechten rondom de Eemskanaalbrug en de Nieuwstad zouden duren tot en met 2 mei 1945. Na nog enkele verbeten gevechten trokken de Duitsers verder weg naar Farmsum.

AANVAL VANUIT HEVESKES; Vanuit de richting van waren ondertussen in enkele dagen het Irish Regiment opgerukt vanuit de Schaapbulten naar het dorp Heveskes. Dit was bepaald niet zonder slag en stoot gegaan. Hevige gevechten en een hevige tegenaanval van de Duitsers. Na een aantal versperringen te hebben genomen, bereikte men uiteindelijk het dorp. De Irish besloten zich in te graven en uit te rusten voor de volgende aanval. Ondertussen lag men onder hevig artillerievuur van de Duitse batterijen. Tegelijkertijd werd Termunterzijl bereikt , waar men 500 Duitsers gevangen nam. Deze wilden zich terug trekken met boten in de richting van Duitsland. Ze werden overrompeld zonder een schot te lossen. De Duitsers hadden een enorme buit bij zich. Onder anderen een complete hospitaaluitrusting. Mogelijk was deze uitrusting afkomstig van uit de kort daarvoor verlaten Duitse verzorgingsbunker uit Heveskesklooster. Wie weet daar meer van? In de nacht van 1 mei hadden de Duitsers hun batterij bij Fiemel ook al verlaten in het holst van de nacht. De kanonnen waren door de eigenaar opgeblazen en men had de batterij verlaten middels bootjes. Kennelijk zagen de kanonniers van de marine het niet meer zitten, nu men volledig was omsingeld door de vijand. ’s Middags werd een Canadeze patrouille naar het fort gestuurd die de bunkers verlaten aantroffen.

AANVAL OP WEIWERD EN FARMSUM; Direct na middernacht kwamen de vermoeide en slaperige soldaten uit hun schuilplaatsen putjes voor hun laatste aanval in Nederland. Er volgde de nachtelijke aanval vanuit Heveskes naar Weiwerd. De A compagnie trok in een snelle actie door het dorp Weiwerd en veroverde onverhoeds de brug over de Weiwerdermaar aan de westkant van het dorp. De Duitse bedoeling was om deze brug pas op het allerlaatste moment op te blazen en beschikbaar te houden voor terug trekkende Duitse soldaten uit het dorp. Deze actie werd gesteund door zes tanks van de Hussars. Hierna gingen de overige compagnien over tot het zuiveren van het dorp Weiwerd. De Duitsers hadden het talud van de oude spoorlijn NOLS in staat van verdediging gebracht. In het talud had men betonnen mitrailleurbunkers en schuilbunkers gebouwd van het type Tobruk. Ook was het NOLS stationsgebouw door de Duitsers bezet. Naast het gebouw stonden barakken, waar Duitsers gelegerd waren. Het gebouw ging bij de bevrijding in vlammen op. Hoe het gebouw in de brand is gekomen , is onbekend gebleven. In het dorp werden enkele honderden Duitse soldaten gevangen genomen. Omstreeks 03.00 uur was het dorp bevrijd. Om 05.00 rukte een compagnie Irish Infanterie onder leiding van majoor Elden op vanuit het dorp Weiwerd in de richting van Farmsum. De opmars werd gesteund door de tanks van de Hussars. Nadat men enkele honderden meters het dorp Weiwerd achter zich hadden gelaten , stuitte men op een driedubbele prikkeldraadversperring die daar globaal noord-zuid liep door het land. Dit was vlakbij de spoorweg overgang naar het gehucht Geefsweer. Bij deze spoorweg overgang over het talud van de Oude NOLS lijn hadden de Duitsers in het najaar van 1944 een drietal bunkers gebouwd direct achter de boerderijen aan de spoorlijn. Vanuit deze versterking gaven enkele achter gebleven Duitsers enige tijd geweer en mitrailleurvuur af op de Irish. Hierbij sneuvelde de laatste Canadeze militair bij Delfzijl. Een andere werd gewond, maar de opmars ging verder in de richting van het zuiden van Farmsum. Het dorp was al in het zicht van de bevrijders. De opmars ging verder langs de smalle weg en uiteindelijk bereikten de Irish de zuidkant van het dorp. Ondertussen bleven Duitse troepen zich verzetten!

DUITSE MARINECOMMANDANT WOLTERS;

Ondertussen zat op deze ochtend , 2 mei 1945 omstreeks 06.30 uur , de Duitse marine garnizoenscommandant Wolters in zijn zware commandobunker met meterdikke muren aan de zuidkant van Farmsum. Hij volgde de gevechten aan de hand van de gevechtsrapporten die nog binnen kwamen. Het aantal meldingen moet steeds minder geworden zijn. Een voor een waren zijn steunpunten ngenomen door de Canadezen. Wel moet het oorlogsgeweld binnen in de bunker hoorbaar zijn geweest. Ondanks dat de zware gasdichte metalen deuren van de bunker waren gesloten. Ook Farmsum was in de ijzeren greep van de Canadezen terecht gekomen! Zijn informatiepositie moet steeds slechter zijn geworden en hij had geen goed beeld meer van de situatie. De afgelopen dagen waren hem de batterijen van Termunten en Delfzijl ontvallen. Delfzijl was bezet en de Canadezen stonden nu aan de rand van Farmsum op enkele honderden meters van zijn beton kolos aan de Borgweg . Als hij naar buiten zou kijken via de periscoop op het dak van zijn bunkers kon hij de Irish zien. Het was 06.40 uur toen een hoge Duitse officier zich meldde bij de voorste troepen van de Irish. De man droeg een witte vlag bij zich en werd gebracht bij de majoor Elden.
De officier vroeg naar de voorwaarden van een eventuele overgave van het overgeleven duitse garnizoen. Van voorwaarden kon echter geen sprake zijn en de officier werd terug gestuurd naar Wolters met de mededeling dat alleen een onvoorwaardelijke capitulatie kon worden geaccepteerd. Twintig minuten later , die ochtend gaf de garnizoenscommandant Wolters zich met 400 soldaten over aan Luitenant Col. Payne van het Irish regiment. De strijd om Delfzijl en Farmsum was voorbij. In andere delen van het dorp werden nog een honderden Duitsers aangetroffen en gevangen genomen. In totaal werden 1400 Duitsers in Farmsum gevangen genomen!